جنگ جهانی سوم (هومن سيدی): تاثير لباس یا جایگاه در تغییر خصلت‌های انسانی

از اينستاگرام «فیلم امروز»

.
احمد طالبی‌نژاد🖋... سکانس اتاق گاز دوم در اواخر «جنگ جهانی سوم» را به یاد داشته باشیم که شکیب در لباس دیکتاتور از پشت میله‌ها با تبختر بسیار شاهد مرگ تن‌های بی‌گناه است و خم به ابرو نمی‌آورد. این سکانس می‌تواند نقطۀ ثقل ایدۀ فیلم‌ساز باشد؛ این که گاه لباس یا جایگاه در تغییر خصلت‌های انسانی چه نقش مهمی دارد. به یاد آوریم نقش صورتک و نیم‌تاج در فیلم تاریخی «مرگ یزدگرد» (بهرام بیضایی) را. هر یک از شخصیت‌های حاضر در آن آسیاب دخمه‌مانند، صورتک را مقابل چهرۀ خود می‌گیرد، تبدیل به شاه و نماد قدرت می‌شود. فرقی هم نمی‌کند آسیابان پیر باشد یا دختر جوانش. این‌جا هم شکیب پس از آن فاجعه با دیدن زجری که بر انسان‌های درمانده وارد می‌شود لذت می‌برد. او آن قدر از زندگی در این جامعۀ عدل‌گریز بیزار است که از سوختن هم‌نوعان و هم‌طبقه‌ای‌های خودش هم لذت می‌برد.

هومن سیدی که خود در همین مناسبات فیلم می‌سازد، در این ساخته‌اش بسیار شجاعانه - یا ظالمانه - دست به افشاگری زده است. این که «سینما بی‌رحم است» حرف تازه‌ای نیست اما این که سینما جنایت‌کار هم هست، تیر خلاص فیلم‌ساز علیه سینمایی است که در آن کار کرده و بالیده است.

کل فیلم نوعی عقده‌گشایی منطقی و جسورانه است. این که کسی از حاشیه که نه، از اعماق جامعه سر برآورد و با نخستین فرصتی که به دست می‌آورد بر خر مراد سوار شود، انتقام این همه بی‌عدالتی و جنایت و ناامیدی را به این وضوح می‌گیرد.
به چهرۀ محسن تنابنده که در سرتاسر فیلم نگاه کنیم، ذره‌ای امید و شادمانی دیده نمی‌شود. حتی هنگامی که با معشوق با زبان کر و لال‌ها حرف می‌زند. گویی صورتکی از یأس و ناامیدی بر چهره دارد که جزء ذاتش شده است. این بهت و بی‌فروغی چهره، حتما انعکاسی از درون اوست؛ و می‌تواند وجه نمادین نیز داشته باشد. هیچ‌یک از شخصیت‌های اصلی و فرعی فیلم، سرحال نیستند؛ از تهیه‌کنندۀ زبان‌باز گرفته تا کارگردان منفعل و لج‌باز اما هیچ‌کاره و حتی آن پاانداز بی‌عاطفه که از زیبایی و خاموشی دخترک بهره می‌گیرد. این چهره‌های ناشاد بی‌تردید اشارۀ روشنی به روزگار ما دارند؛ روزگار قحط‌سالی دمشق و فراموش کردن عشق به قول سعدی...*

*متن کامل این نقد را در صفحات 64و65 بیست‌وششمین شمارۀ «فیلم امروز» بخوانید.

#فیلم_امروز #جنگ_جهانی_سوم #هومن_سیدی #محسن_تنابنده #فیلم #نقد_فیلم #سینمای_ایران