از صفحه اینستاگرام میم. یزدانی خرم
m.yazdanikhorram
.
دو پدرخوانده... آل‌احمد و شریعتی. هر دو متولدِ دوم آذر. هر دو به‌خاطرِ سیگار جان‌شان را در میانه‌ی دهه‌ی چهارم عمرشان از دست می‌دهند و هر دو از خانواده‌های مذهبی برآمده‌اند. آل‌احمد و شریعتی بی‌تردید از مسببان و دلایلِ انقلاب پنجاه‌و‌هفت هستند.

امروز آل‌احمد صد ساله و شریعتی نود ساله می‌شود. دیشب که به این دو فکر می‌کردم از اشتراک‌هاشان شگفت‌زده شدم. از زاده شدن در یک روز تا مرگ به دلیل سیگار و البته جعلِ مرگ‌شان. سال‌ها گذشت تا روشن شد کسی آن‌ها را «نکشته». خود خانم دانشور به من گفت و البته بارها هم نوشت که سیگار «اشنو» جلال را که برونشیت داشت از پا در آورد و شریعتی نیز با «زر» ریه‌اش را تخریب کرد.

هر دو سخن‌وران چیره‌دست و در زمان شاه بی‌نهایت کاریزماتیک بودند. سپانلو تعریف می‌کرد که اتوریته‌ی آل‌احمد چنان بود که به او «رییس» می‌گفتند و با وجود سن پایین‌اش استاد بحث بود. جالب‌تر این‌که هر دو دل در گرو «سارتر» هم داشتند و هر دو معتقد بودند به یک رنسانس اسلامی. ضدیت با غرب و تلاش برای خوانش تازه از یک مسلک نوی مذهبی که تا امروز نیز طرف‌داران زیادی دارد محور آل‌احمد-شریعتی را تبدیل کرد به نمادهایی که هم نومارکسبست‌ها به آن‌ها میل داشتند، هم نواندیشان دینی. همین چند سال پیش بود که چند جامعه‌شناس و نویسنده‌ی مارکسیست وطنی اعلام کردند «باید به آل‌احمد بازگردیم». روشن کنم که او صاحب برخی از بهترین داستان‌های کوتاه زمانه‌ی خود، جستارهای ناب و معرفی نویسنده‌گانی مهم است، اما بحث من به همان مفهومی بازمی‌گردد که او و شریعتی به‌عنوان «روشن‌فکر متعهد» مطرح کردند و تاثیرهای بسیاری داشت تا جایی که تا همین امروز هم کلمه‌ی «روشن‌فکر» در ذهن‌ها با آن کارکرد شناخته می‌شود. این دو متولدِ آذر بزرگ‌ترین سهم را در پیوند نوعی اسلامِ شیعی با مارکسیسمِ غیرروسی داشتند.

آلان انتقاد از آن‌ها راحت است ولی بی‌تردید آن‌ها هنوز هم برای بسیاری «بُت‌های» ازلی هستند. به‌گمان‌ام جوان‌مَرگی هر دو در نیمه‌کاره ماندن ایده‌هاشان موثر بود. اما سوال این است که چه کسانی نظریه‌ی بازگشت به آل‌احمد و شریعتی را در این دوران مطرح می‌کنند؟ آن هم با شعار امپریالیسم‌ستیزی. ارزیابی‌های شتاب‌زده‌ی آل‌احمد و صدای بلند شریعتی آن‌قدر قدرت داشت که هزاران هزار مرید بیابد و این غیرقابلِ انکار است اما آیا زمان گذر از این دو فکر فرانرسیده؟ آل‌احمد برای من «سنگی بر گوری»‌ست و «در خدمت و خیانت روشن‌فکران»‌اش به تاریخ پیوسته. و شریعتی؟ سوال این است که آیا پدرخوانده‌گانِ جوان‌مرگی که ۵۷ را ندیدند هنوز زنده‌اند؟ شما بگویید.

 

 

 

 

 

View this post on Instagram

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A post shared by m.yazdanikhorram (@m.yazdanikhorram)