وقتي جشنواره کن، فيلم بهرام بيضايي را نمايش نداد

از صفحه فيسبوک مژده شمسايي
Mojdeh Shamsaie

يکي از فصول بحث‌انگيز حضور سينماي ايران در جشنواره کن به دوره پنجاه و دوم اين رويداد معتبر سينمايي دنيا مربوط مي‌شود. دوره‌اي که بهار سال 1378 (مي 1999) در اين شهر ساحلي جنوب فرانسه برگزار شد و در آن فيلم «قصه‌هاي کيش» به نمايندگي از ايران در بخش مسابقه به نمايش درآمد. اين سومين حضور فيلمي از ايران در بخش مسابقه کن (پس از «زير درختان زيتون» و «طعم گيلاس» عباس کيارستمي) محسوب مي‌شد. دو سال قبل از اين حضور، سينماي ايران براي نخستين بار در تاريخش با فيلم «طعم گيلاس» برنده جايزه نخل طلا به صورت مشترک شده بود.

 
عکس کن: خبرگزاري رويترز

فيلم «قصه‌هاي کيش» به عنوان اثري اپيزوديک در راستاي معرفي جزيره کيش به تهيه‌کنندگي سازمان منطقه آزاد کيش در سال 1377 با حضور ترکيب قابل توجهي از فيلمسازان شناخته شده سينماي ايران ساخته شد. بهرام بيضايي، ناصر تقوايي، محسن مخملباف، ابوالفضل جليلي، داريوش مهرجويي و رخشان بني‌اعتماد هر کدام سازنده يکي از اپيزودهاي اين فيلم بودند. ساخته‌هاي آنها قرار بود کنار يکديگر در جشنواره فيلم فجر سال 77 به نمايش درآيند. اما اپيزود مربوط به داريوش مهرجويي به موقع آماده نشد و شوراي سانسور هم مانع از نمايش اپيزودي شد که رخشان بني‌اعتماد ساخته بود. چهار اپيزود باقيمانده در قالب فيلمي واحد کنار يکديگر در جشنواره فجر هفدهم به نمايش درآمدند و بعد اعلام شد اين فيلم براي نمايش در جشنواره کن پذيرفته شده است. آنچه اما بحث‌انگيز شد حذف اپيزودي بود که بهرام بيضايي با نام «گفت‌وگو با باد» ساخته بود. ژيل ژاکوب، مدير آن زمان جشنواره کن در نامه‌اي که همان روزها منتشر شد، اپيزود مربوط به آقاي بيضايي را «ناهماهنگ با روح کلي فيلم» دانسته بود. اين نامه در واقع تاييد اقدامي عجيب، نامتعارف و کم‌سابقه از سوي جشنواره کن در دخالت محتوايي در يک فيلم بود. بهرام بيضايي همان زمان به ژيل ژاکوب پاسخ داد و نوشت: «روح کلي فرهنگ آن جزيره کوچک را منم که مي‌فهمم نه آقاي ژيل ژاکوب.». او براي ژيل ژاکوب که «با دخالت در تماميت يک فيلم و حذف يک نگاه خودش را زير سئوال برده» و براي تهيه‌کننده که «از مدير جشنواره سفارش مي‌گيرد و فيلم خودش را بدون رعايت حقوق معنوي سازندگان به سرعت به شکل توقعات جشنواره‌اي و به اندازه فهم آن در مي‌آورد» اظهار تاسف کرد. اين اتفاقات باعث شد تا ناصر تقوايي در حمايت از بهرام بيضايي با انتقاد از عملکرد تهيه‌کنندگان فيلم و جشنواره کن با نگارش نامه سرگشاده‌اي به ديويد کراننبرگ (رئيس وقت هيئت داوران آن دوره) خواستار عدم داوري اپيزود ساخته شده توسط خودش شود.



اين اتفاقات در حالي رخ مي‌داد که فيلم در جشنواره کن نمايش داده مي‌شد و محسن مخملباف و ابوالفضل جليلي بر روي فرش قرمز نمايش فيلم حاضر شده بودند. بالاگرفتن انتقادها منجر به نگارش نامه مديرعامل سازمان منطقه آزاد کيش به عنوان تهيه‌کننده فيلم به جشنواره کن و درخواست خروج فيلم از برنامه‌ها شد.

سرانجام به در خواست بهرام بيضايي، حقوق فيلم «گفت‌وگو با باد» به او واگذار و اعلام شد در آينده با سخته شدن اپيزودهاي ديگر در قالب فيلمي به نام «گفت‌وگو» به نمايش درخواهد آمد. اتفاقي که البته رخ نداد. محسن مخملباف که عامل اصلي در ساخت فيلم «قصه‌هاي کيش» به شکل اپيزوديک و حضور فيلمسازاني از نسل‌هاي مختلف بود در قبال اتفاقات رخ داده سکوت کرد و تنها گفت: «بگذار آنها تبرئه باشند و من محکوم. اين جوري راضي‌ترم.»



نگاهي از امروز به اتفاقات آن سالها همچنان پرسشي بي‌پاسخ در قبال عملکرد مسئولان وقت جشنواره کن قرار مي‌دهد که چطور خواستار حذف اپيزودي از يک فيلم واحد شده بودند و فيلمي سه اپيزودي با زماني بسيار کم (71 دقيقه) را در برنامه‌هايشان نمايش دادند. اين پرسش همچنين براي صاحبان فيلم مطرح است که چطور حاضر به پذيرش درخواست مديران جشنواره کن شده بودند؟