«سرزمین مادری» و پرتاب روحانیون؛ وقتی از تحریف تاریخ استقبال می‌شود


نویسنده, مسعود آذر
۱۳ بهمن ۱۴۰۲ - ۲ فوریه ۲۰۲۴


سریال تاریخی «سرزمین مادری» یا «سرزمین کهن» پرونده مدرسه فیضیه قم را پس از گذشت ۶۰ سال دوباره برای اذهان عمومی باز کرد، بخشی از مردم در شبکه‌های اجتماعی از دیدن صحنه‌ای که نیروهای نظامی روحانیون را از بالای ساختمان به بیرون پرتاب کردند استقبال کردند و بخشی از مخاطبان نیز به جنبه‌های تاریخی آن اشاره کردند و آن را «تحریف آشکار تاریخ» خواندند.



   منبع تصویر ،UGC
قسمتی از سریال «سرزمین مادری» که نیروهای نظامی روحانیون را از بالای ساختمان به بیرون پرتاب می‌کنند

این نخستین بار نیست که یک سریال تاریخی که می‌خواهد زمان پیش از انقلاب اسلامی را نشان دهد، روایتی متفاوت از تاریخ را نشان می‌دهد. سریال‌های «کیف انگلیسی» و «کلاه پهلوی» به کارگردانی ضیاالدین دری، «پدرخوانده» و «معمای شاه» به کارگردانی محمدرضا ورزی، «یوسف پیامبر» فرج‌الله سلحشور و «مختارنامه» به کارگردانی داود میرباقری از جمله سریال‌های سیاسی و مذهبی هستند که با انتقادات منتقدان و مورخان روبرو شدند.

تحریف فیلم‌ها و سریال‌ها فقط مختص زمان پیش از انقلاب نیست. این روند به تاریخ بعد از انقلاب نیز کشیده‌ شده است. چند سالی است که با فرارسیدن بهمن‌ماه تصاویر تاریخی مانند لحظه پیاده شدن روح‌الله خمینی از هواپیمای پاریس -تهران از تلویزیون ایران تمام و کمال پخش نمی‌شود و تصاویر همراهان بنیانگذار جمهوری اسلامی در هواپیما، یکی یکی حذف می‌شوند. یا وقتی موضوع جنگ ایران و عراق مطرح می‌شود نقش کسانی مانند اکبر هاشمی رفسنجانی که جانشین فرمانده کل قوا بود، حذف می‌شود.

در سال‌های اخیر به طور مشخص حتی روند حذف یا تحریف به شخص آیت‌الله خمینی نیز کشیده شده است و گاهی مسئولان دفتر نشر و آثار او و نزدیکانش از تولیدات صدا و سیما انتقاد می‌کنند چنانکه در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۸، همزمان با اعتراضات پس از انتخابات جنجالی ریاست جمهوری، حسن خمینی، نوه آقای خمینی در نامه‌ای از یک برنامه تلویزیونی به نام «شاخص» انتقاد کرد و آن را «غیر صادقانه» و «تحریف آمیز» خواند و از «شخصیت دست‌ساخته‌ صداوسیما» از آیت‌الله خمینی و از «بزرگ‌نمایی غلط و تحریف گونه قضایای گذشته» و «مشابه‌سازی تاریخی نادرست» ابراز تاسف کرد.


ده سال دوری از «سرزمین مادری»



منبع تصویر، IRIB
در فصل دوم سریال سرزمین مادری شهاب حسینی، محمدرضا فروتن، جواد عزتی، نیکی کریمی و شبنم قلی‌خانی از بازیگران اصلی سریال هستند

سریال «سرزمین مادری» به کارگردانی کمال تبریزی و نویسندگی علیرضا طالب‌زاده در سوم بهمن‌ماه سال ۱۳۹۲ به روی آنتن پخش شبکه سوم تلویزیون رفت.


داستان سریال سرزمین مادری، به تقابل یک خانواده سلطنت‌طلب به نام «رهی بختیاری» و یک خانواده «وطن‌پرست» به نام اردکانی از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ برمی‌گردد و در روند این سریال به وقایع مهم سیاسی، تاریخی و اجتماعی ایران تا قبل از انقلاب اشاره می‌شود.

پخش سریال سرزمین مادری در سال ۱۳۹۲ با خشم و اعتراض گسترده بسیاری از مردم ایل بختیاری در شهرهای مختلف ایران روبرو شد و همین اعتراض‌ها منجر به توقف پخش سریال پس از گذشت چهار قسمت شد. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در ۲۶ بهمن‌ همان سال در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که پخش سریال تلویزیونی «سرزمین کهن» (سرزمین مادری) تا «زمان انجام تحقیقات» متوقف می‌شود.

مدیرکل روابط عمومی وقت صدا و سیما اعلام کرده بود که هیاتی از سوی عزت‌الله ضرغامی(رئیس پیشین تلویزیون دولتی ایران)، به برخی استان‌های کشور سفر می‌کند تا «در گفت‌وگوی مستقیم با معترضان، منتقدان، ائمه جمعه و مسئولان استان‌ها گزارشی درباره انتقادها تهیه کند.» همزمان دست‌اندرکاران سریال نیز در اطلاعیه‌ای اعلام کردند که «نویسنده و عوامل سریال قصد بی‌احترامی به ایل بختیاری را نداشته‌اند.»

بختیاری‌ها معتقد بودند که سریال سرزمین مادری در بازسازی وقایع تاریخ سیاسی و اجتماعی در دوران مشروطه نقش قوم بختیاری را نادیده گرفته است و «تاریخ یک قوم را زیر سؤال می‌برد» و به طور مشخص سردار اسعد بختیاری را به عنوان «عنصر انگلیس» معرفی کرده است و این توهین «زیبنده یک قوم با اصالت نیست.»

علی‌قلی‌خان سردار اسعد معروف به سردار اسعد بختیاری از رجال سیاسی دوره قاجار و از رؤسای ایل بختیاری بود که با چهار پادشاه ایران ارتباط داشت و پس از به توپ بسته شدن مجلس از سوی محمدعلی شاه، (۲ تیر ۱۲۸۷) در فتح تهران و بازگشت مشروطه نقش مهمی داشت.

ده سال پس از توقف سریال سرزمین مادری، از ۱۴ مهرماه امسال دوباره پخش سریال آغاز شد. کمال تبریزی، کارگردان سریال در ۷ و ۱۴ دی‌ماه در صفحه شخصی‌اش از پخش سریال «سرزمین مادری» انتقاد کرد و گفت که سریالش «یتیم و بی‌سرپرست شده و زحمات و هزینه این سال‌ها در حال نابودی است و حیف که به چنین سرنوشتی دچار شد.»

آقای تبریزی نوشته بود «همانطور که قبلا اشاره کردم تهیه‌کننده سریال "سرزمین مادری" و سیمافیلم در یک اقدام مشترک، در حال پخش فصل دوم سریال با عجله‌ای باورنکردنی و به بدترین شکل ممکن هستند! متاسفانه ارتباط مرا نیز برای رفع نواقص سریال قطع کرده‌اند و نمی‌دانم چرا!؟ احتمالا تصورشان این است که دیگر نیازی به نظرات کارگردان ندارند.»

در پی انتقاد آقای تبریزی، روابط عمومی «سیمافیلم» یکشنبه هشتم بهمن با انتشار مطلبی از عملکرد تلویزیون در قبال پخش این سریال دفاع و در بخشی از مطلب اعلام کرد: «وقتی سریالی بعد از وقفه‌ ۱۰ ساله به پخش آنتن تلویزیون می‌رسد، نشان از تلاش برنامه‌ریزی شده‌ای برای رفع موانع پخش دارد، از پیگیری‌های میدانی اثربخش تا جلب اعتماد اقوام و آماده‌سازی فضای پخش، همگی گواهی از اراده جدی رسانه ملی و معاونت سیما برای استفاده از همه‌ ظرفیت‌ها در این زمینه بوده است.»

از عمامه پرانی تا پرتاب آخوند از بالای ساختمان


حدود چهارماه از پخش دور جدید سریال سرزمین مادری در شبکه سوم می‌گذرد. به جز واکنش‌ها و انتقادهایی که کارگردان و چند منتقد سینمایی درباره کم و کیف آن مطرح کردند، خبری از استقبال مردم از پخش این سریال نبود و نظر مردم را جلب نکرده است. آنچه باعث شده بار دیگر اسم این سریال در شبکه‌های اجتماعی مطرح شود، دست به دست شدن کلیپی از پرتاب شدن روحانیون از طبقه بالای مدرسه فیضیه قم است.

منبع تصویر، IRIB
صحنه‌ای از سریال سرزمین مادری

بخشی از واکنش‌ها در مورد مدرسه فیضیه قم به جنبه‌های تاریخی و بزرگنمایی در خشونت نیروهای نظامی، تعداد کشته‌ها و زخمی‌های این روز دارد و بخشی از واکنش‌ها نیز به استقبال از پرتاب روحانیون و اقدام نیروهای نظامی برمی‌گردد.

در این سریال که قرار بوده بخشی از تاریخ انقلاب را بازگو کند، نقش پررنگی به روحانیون و نیروهای مذهبی به عنوان عاملان شکل گیری انقلاب علیه حکومت پهلوی داده شده است. ماجرای حمله نیروهای نظامی به مدرسه فیضیه قم فراتر از اسناد و نوشته‌های مربوط به این حادثه نشان داده شده است به گونه‌ای که باورپذیری آن برای مخاطب امروزی بسیار سخت و غیر قابل قبول به نظر می‌رسد.

با گذشت شصت سال از این واقعه، میزان محبوبیت روحانیون در ایران به شدت کاهش پیدا کرده است و همین مساله باعث شده که سال گذشته همزمان با جنبش «زن، زندگی، آزادی» شاهد عمامه‌پرانی در شهرهای مختلف ایران باشیم و این اتفاق در زمان گذشته بی‌سابقه بود و پخش صحنه‌ای از پرتاب روحانیون از طبقه بالا باعث شد که بخشی از کاربران شبکه‌های اجتماعی حتی کاری به تاریخ و آنچه در آن زمان روی داده نداشته باشند و اقدام نیروهای نظامی را تحسین کنند و حتی به شکل افراطی، «آرزو» کنند که در آینده چنین کاری انجام شود.

محمد مهدوی‌فر، فعال سیاسی و از کسانی که سابقه حضور در جنگ ایران و عراق دارد در کانال تلگرامی‌اش نوشت: «جمهوری اسلامی با پخش این سکانس انتظار همدردی از مردم ایران داشت، اما گویی محاسبات فیلمساز و جمهوری اسلامی به هم خورده است، چرا که مردم ایران سریعا دست به کار شده و این سکانس را با موسیقی شاد ادیت کردند، و همگی اعلام کردند نه تنها از تماشای این سکانس ناراحت نشدند، بلکه آرزو دارند این صحنه در دنیای واقعی رقم بخورد.»

بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی نوشتند که به جای پرتاب روحانیون، آنها را به «دریا» خواهیم ریخت وبه سخنان عبدالله جوادی آملی، از مراجع تقلید در اردیبهشت ۱۳۹۷ اشاره داشتند که گفته بود «برخی‌ها جای فرار خود را هم مشخص کرده‌اند اما ما جایی برای فرار نداریم. ملت قیام کند همه ما را به دریا خواهد ریخت.»

این واکنش‌ها آنقدر زیاد بود که کسانی مانند حسن شماعی‌زاده، آهنگساز و خواننده نیز در شبکه ایکس نوشت «تمامی سعی سریال سرزمین مادری فقط در تخریب حکومت قبلی است... در مقایسه شاه و رژیم شما، شاه می‌شود یک فرشته و شما ظالم، خونخوار...»

در مدرسه فیضه قم چه گذشت؟

در بهمن‌ماه سال ۱۳۴۱، محمدرضا پهلوی «انقلاب سفید» یا «انقلاب شاه و مردم» را با وجود مخالفت شدید روحانیون به آرای عمومی گذاشت و در این رفراندوم مردم به اصلاحات رای مثبت دادند. روح‌الله خمینی در اعتراض به اقدام شاه، نوروز ۱۳۴۲ را عزای عمومی اعلام کرد و طلبه‌های قم با صدور اعلامیه‌ای از مردم خواستند تا روز دوم فروردین‌ماه ۱۳۴۲ همزمان با سالگرد کشته شدن امام ششم شیعیان برای اعتراض در مدرسه فیضیه قم جمع شوند و نیروهای نظامی به مراسم عزاداری حمله کردند.


مدرسه فیضیه قم
منبع تصویر، IRDC.IR

ساواک گفت در دوم فروردین‌ماه ۱۳۴۲ در جریان حمله نیروهای نظامی به مدرسه فیصیه قم یک نفر کشته شد

گفته شده است که در جریان این حمله علاوه بر آتش زدن کتاب‌های دینی و عمامه طلاب، تعدادی از طلبه‌ها و مردم نیز کشته و زخمی شدند. یکی از سوالات مهم درباره این حادثه شمار کشته‌ شدگان آن است.

رسانه‌های نزدیک به حکومت تلاش کردند که در پاسخ به این سوال بزرگنمایی کنند. روزنامه کیهان در۲۸ اسفندماه ۱۴۰۱، از قول «دفتر پژوهش‌های موسسه کیهان» به نقل از « روزنامه های خارجی» و بدون نام بردن از روزنامه و منبع، مدعی شد که «به حسب نقل بعضی مطبوعات خارجی، عدد مقتولین به ۴۵ نفر و عدد مجروحین بسیار است که در بیمارستان‌ها پذیرفته نشده‌اند و بیش از ۳۰۰ نفر در زندان‌ها به سر می‌برند که سرنوشت آنها معلوم نیست. این است وضع کشور مترقی! این است معیار دموکراسی شاه!‏‎ ‎‏این است حال مملکت آزاد مردان و آزاد زنان...»

جدا از چنین اغراق‌ها درباره این واقعه، تقریبا تمامی منابع رسمی می‌گویند آمار دقیقی از کشته‌ها و زخمی‌ها در دست نیست و به طور مشخص سازمان اطلاعات وامنیت کشور (ساواک) در ۱۱ فروردین‌ماه، پس از گذشت ۹ روز از حادثه در گزارشی که کپی آن در وب سایت جماران، وابسته به دفتر نشر آیت‌الله خمینی منتشر شده است، تعداد کشته‌ها را یک نفر اعلام می‌کند و تعداد مجروحان را نیز «عده‌ای» می‌نویسد. مرکز اسناد انقلاب اسلامی نیز تعداد کشته‌ها را یک نفر اعلام کرده است.

یکی از منابعی که به آن استناد می‌شود اطلاعیه آیت‌الله مرعشی نجفی، از مراجع تقلید شعیه است که یک ماه پس از واقعه، نوشته بود: « گرچه آمار دقیقی از تلفات این واقعه جانگداز در دست نیست؛ لکن آنچه مسلم است عده زیادی از طلاب و محصلین علوم دینی مجروح و مفقودالاثر هستند که تعداد ۹۵ نفر از مصدومین طبق آمار صحیح در دفتر جداگانه‌‌ی حقیر ضبط و تحت رسیدگی اینجانب می‌باشند و هنوز عده‌ای از آن‌ها تحت معالجه هستند.»

یکی دیگر از منابع به اطلاعیه آیت‎‌الله روح‌الله خمینی برمی‌گردد. او چهل روز پس از ماجرای مدرسه فیضیه در اطلاعیه‌ای از «کشتگان» مدرسه فیضیه نام می‌برد و تاکید دارد که «هنوز آثار ضرب و جرح از میان نرفته و تعداد مقتولین معلوم نگردیده همچنان که تعداد کشتگان مسجد گوهرشاد (۲۱ تیرماه ۱۳۱۴) بعد از چند سال معلوم نگردیده است.»

او در این اطلاعیه به یک روحانی به نام «یونس رودباری» اشاره می‌کند که والدینش با او دیدار داشته‌اند. پس از انقلاب اسلامی از یونس رودباری به عنوان «اولین شهید نهضت اسلامی» یاد شده است و به جز او، اسم دیگری در منابع تاریخی ذکر نشده است.

منتقدان می‌گویند آقای خمینی برای تحریک احساسات مردم ازکلمه «کشتگان» نام برده است. علی اصغر مروارید (۱۳۰۳ ـ ۱۳۹۶) از چهره‌های شاخص حوزه عملیه و نزدیک به آقای خمینی که علیه شاه سخنرانی می‌کرد، به عنوان شاهد عینی روز واقعه، در ویدئویی در حساب کاربری«عبدی مدیا»، گفته بود «مدرسه فیضیه کشته‌ای نداشت. بعدها نوشتند که یونس رودباری کشته شده اما او کسالت داشت و در حمام قلبش گرفته بود و فوت کرده بود.»