«اورکا»؛ زیبا، مقاوم و مخوف

با فیلمی مواجه‌ایم که در آن زنان شاخص هنر و سینما جمع شده‌اند تا زندگی زنی شاخص در ورزش را روایت کنند

مصطفی عزیزی، ايندپندنت فارسی
جمعه ۲۱ مهر ۱۴۰۲ برابر با ۱۳ اُکتُبر ۲۰۲۳ ۱۱:۰۰

فیلم «اورکا» مجوز پخش در جمهوری اسلامی ندارد - بازیگران آنلاین

زنان در جمهوری اسلامی در زندگی و مرگ جنس دوم محسوب می‌شوند. در تمام شئون زندگی تحت تبعیض قرار می‌گیرند و حتی پس از مرگ هم نمی‌توانند عکسشان را آن‌گونه که دلخواهشان است بر سنگ قبرشان حک کنند. «اورکا» به کارگردانی سحر مصیبی و تهیه‌کنندگی مهتاب کرامتی و طهورا ابوالقاسمی که بر اساس زندگی واقعی الهام‌السادات اصغری، شناگر ایرانی، ساخته شده است، گوشه‌ای از این تبعیض‌ها را نشان می‌دهد.



الهام اصغری که «اورکا» با الهام از زندگی او ساخته شده، بسیاری از مصائبی را که زنان تحمل می‌کنند و تاب می‌آورند از سر گذرانده است. نخست همسری که تا پای مرگ او را کتک می‌زند و سپس حکومتی که به او اجازه فعالیت ورزشی نمی‌دهد و مدیری که باید حامی او باشد اما مانع او است. البته در این میان مردانی هم هستند که از او حمایت می‌کنند؛ نخست پدرش و سپس چند مدیر ورزشی و چند ورزشکار مرد که به او یاری رساندند تا بتواند رکورد گینس شنا در آب‌های آزاد با دستان بسته را بشکند.

زندگی الهام اصغری سوژه‌ مناسبی برای فیلم است. همین طهورا ابوالقاسمی را واداشت که با تهیه‌کنندگی مهتاب کرامتی فیلم مستندی از زندگی او بسازد. هم‌زمان با تهیه این مستند، اصغری توانست در مدت زمان پنج ساعت و دو دقیقه، با یک دست بسته، ۱۰ کیلومتر در دهانه خلیج چابهار شنا کند و رکورد جهانی گینس این شنا را بشکند. رکورد این شناگر در حضور گروه فیلمبرداری این مستند ثبت شد اما این مستند نتوانست حرف اصلی را بزند و برای همین، سحر مصیبی که قبلا با مستند «صفر تا سکو»، به زندگی خواهران منصوریان، قهرمانان ووشو دنیا پرداخته و چندین جایزه داخلی و جهانی را از آن خود کرده بود، عزمش را جزم کرد تا از زندگی الهام اصغری هم فیلمی داستانی بسازد. طهورا ابوالقاسمی و مهتاب کرامتی تهیه‌کنندگی آن را به عهده گرفتند و طلا معتضدی دست‌به‌قلم شد و فیلمنامه آن را نوشت و کار با پیوستن بازیگران از جمله ترانه علیدوستی (الهام اصغری)، مهتاب کرامتی (در نقش مدیر حکومتی) و مهتاب نصیرپور (در نقش مهال) تکمیل شد.


ما با فیلمی مواجه‌ایم که زنان شاخصی در هنر و سینما جمع شده‌اند تا زندگی زنی شاخص در ورزش را بسازند. اما این فیلم منصفانه نشان می‌دهد که مردانی هم بودند که به الهام اصغری یاری رساندند و زنانی هم بودند که جلو پایش سنگ انداختند و مانع موفقیتش می‌شدند. پدر الهام، سعید (با بازی مسعود کرامتی) یکی از مشوق‌های اصلی او است که همه‌جا از او حمایت می‌کند. مردانی هم هستند که موقعیت شغلی‌شان را به خطر می‌اندازند تا به او کمک کنند بتواند رکورد شنایش را ثبت کند و البته زنانی خبیث که مانع پیشرفت او می‌شدند. مهتاب کرامتی نقش یکی از مدیران اصلی را که مانع‌تراشی می‌کرد، به‌خوبی بازی کرده است.

به این ترتیب فیلم «اورکا» به جای اینکه دعوا را زنانه‌مردانه کند، زنان را قربانی حکومتی مردسالار نشان می‌دهد که در آن، زنان مردسالار هم در سرکوب زنان نقش مهمی دارند.

«اورکا» علاوه بر ارزش‌های مضمونی‌، فرم خوبی هم دارد و فلاش‌بک‌هایی خوب طراحی شده است برای نشان دادن اینکه مبارزه زنان برای کسب قهرمانی و ثبت رکورد در گینس هم‌عرض مبارزه آن‌ها برای به زیر کشیدن قدرت در جامعه و حکومت است؛ خواه صاحب قدرت مرد باشد، خواه زن.

این‌ روزها هم «اورکا» هم الهام اصغری دارند به پیش می‌روند. الهام اصغری اردیبهشت امسال توانست چهارمین رکورد جهانی‌اش را ثبت کند. او با زمان یک ساعت و ۵۸ دقیقه و ۴۰ ثانیه سریع‌ترین زمان شنا به مسافت پنج کیلومتر را در حالی که یک قایق کوچک را می‌کشید، به نام خود ثبت کرد.

او درباره این رکورد می‌گوید: «این چالش‌برانگیزترین رکورد برایم بود و به ترکیبی از قدرت، سرعت و استقامت نیاز داشت.» چیزی که در سراسر فیلم «اورکا» می‌بینیم و فرم روایی فیلم را تعیین کند.

البته فیلم «اورکا» مجوز پخش در جمهوری اسلامی ندارد؛ زیرا از نظر حاکمان دگم‌اندیش، هم مضمون فیلم قابل‌اکران نبود هم کارگردان فیلم، سحر مصیبی، و ترانه علیدوستی در جنبش «زن، زندگی، آزادی» فعال بودند و عکس و فیلم بدون حجاب اجباری از خود منتشر کردند؛ اما طبق معمول، قدر زر را زرگر شناخت و نخستین نمایش آن در جشنواره سانتاباربارا در آمریکا به روی پرده رفت.

در کنفرانس مطبوعاتی فیلم، ترانه علیدوستی در پاسخ به پرسش خبرنگاری درباره فیلم، به ممنوعیت شنای زنان در ایران اشاره کرد و همان‌طور که انتظار می‌رفت، هدف حمله نهادها و افراد وابسته به حکومت قرار گرفت. هرچند فیلم «اورکا» بر اساس زندگی واقعی الهام اصغری، شناگری است که چهار رکورد جهانی ثبت‌شده دارد که هیچ‌کدام در ایران به رسمیت شناخته نمی‌شوند، باز می‌گویند علیدوستی به قصد سیاه‌نمایی از جامعه ایران و جلب توجه رسانه‌های خارجی در راستای تبلیغ علیه حکومت و مردم ایران دروغ گفته است.

نزهت بادی در کانال تلگرامش در این باره نوشت: «شهربانو ورنوس، نایب‌رئیس فدراسیون شنا، شیرجه و واترپلو بانوان که اکنون ترانه را به دروغگویی و بی‌خبری متهم کرده است، پیش‌تر درباره الهام اصغری گفته بود که او نه قهرمان است، نه عضو تیم ملی و نه شناگر. می‌‌دانید چرا؟ چون الهام اصغری موقع شنا در دریای خزر و شکستن رکورد شنا در آب‌های آزاد، پوشش شرعی موردتایید از نظر فدراسیون را نداشت.»

نام فیلم هم جالب انتخاب شده است؛ اورکا (orca) گونه‌ای نهنگ قاتل است. این پستاندار دریایی به خانواده دلفین‌های اقیانوسی تعلق دارد و بزرگ‌ترین جاندار در میان دلفین‌سانان است؛ زیبا، مقاوم و مخوف، درست مانند الهام اصغری که خود به‌تنهایی برای حکومتی که ورزش زنان به‌ویژه شنا را ممنوع اعلام کرده، کابوسی شده است. از سوی دیگر ما را یاد ارشمیدوس می‌اندازد که وقتی قانون سیالات را در حمام کشف کرد، اورکا اورکا گویان (یافتم، یافتم!) از حمام بیرون دوید.

حالا الهام اصغری هم قاتل واپسگرایی است و هم با جدیت و تلاش توانسته است هدفش را بیابد و به الگویی برای تداوم جنگیدن و از پا ننشستن تبدیل شود.

فیلم هرچند تلخ و مرگبار شروع می‌شود و سراسر رنج و مبارزه است، پایانی شاد و سرخوش دارد که امید ایجاد می‌کند نه یاس و ناکامی. جامعه زنده زمین می‌خورد اما باز بلند می‌شود و این بهترین پیامی است که از این فیلم می‌تواند گرفت؛ خسته نشدن و مقاوم بودن و به نبرد تن‌به‌تن ادامه دادن و تا خط پایان تلاش کردن. بی‌شک انسان‌هایی این‌چنین اگر از اسب هم بیفتند، از اصل نمی‌افتند.