هفتاد و ششمين جشنواره کن؛
از گردهمایی بزرگان سینما تا غیبت ایران در رقابت نخل طلا


«آیه‌های زمینی» به کارگردانی علی عسگری و علیرضا خاتمی در بخش «نوعی نگاه» به نمایش درمی‌آيد و نکته مهم غیبت نهادهای حکومتی ایران در بازار فیلم کن امسال است

علی مصلح، ايندپندنت فارسی
سه شنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ برابر با ۱۶ مه ۲۰۲۳ ۲:۱۵


مارتین اسکورسیزی با فیلم «قاتلان ماه کامل» با بازی لئوناردو دی‌کاپریو و رابرت دنیرو به نمایش درمی‌آید-LOIC VENANCE/ AFP

هفتاد و ششمین دوره جشنواره فیلم کن در حالی عصر سه‌شنبه ۲۶ اردیبهشت در شهر ساحلی مشهور جنوب فرانسه افتتاح می‌شود که بخش مهمی از صنعت سینمای دنیا تحت تاثیر اعتصاب فراگیر اتحادیه‌ فیلمنامه‌نویسان آمریکا قرار گرفته و حتی تولید برخی تولیدات سینمایی و تلویزیونی هالیوود متوقف شده است. با این حال برگزار کنندگان کن امیدوارند با فهرستی از کارگردانان و ستاره‌های نامدار، دوره موفقی را رقم بزنند.

رویکرد این جشنواره که به نوعی مهم‌ترین رویداد سینمایی متمرکز دنیا به شمار می‌آيد، بعد از یک دوره برگزار نشدن به دلیل همه‌گیری کووید ۱۹، گرد هم آوردن فیلمسازانی بوده که سابقه افتخار آفرینی در همین جشنواره و سایر رویدادهای سینمایی مهم دنیا را داشته‌اند. امسال ضیافتی از جدیدترین فیلم‌های سینماگران برجسته از چند قاره برپا خواهد شد که البته تعدادی از آنها در رقابت برای دریافت نخل طلا -مهم‌ترین جایزه کن- حضور ندارند و به شکل ویژه روی پرده می‌روند.

مهم‌ترین نام حاضر در جشنواره برای سینمادوستان سراسر دنیا، مارتین اسکورسیزی است که فیلم جدیدش «قاتلان ماه کامل» با بازی لئوناردو دی‌کاپریو و رابرت دنیرو در بخش غیررقابتی برای نخستین بار به نمایش درمی‌آید. فیلمی طولانی بر اساس ماجرایی واقعی که در دهه ۱۹۲۰ در آمریکا رخ داده و چند آدمکشی تکان دهنده را دنبال می‌کند.

اسکورسیزی بعد از یک وقفه چند ساله به کن می‌آید، چون فیلم قبلی‌اش «ایرلندی» به دلیل اختلاف نظر نتفلیکس -تهیه‌کننده‌اش- با سینماداران فرانسوی امکان نمایش در این رویداد را به دست نیاورد و حالا «قاتلان ماه کامل» که بیش از ۲۰۰ میلیون دلار خرج برداشته و مرحله تولید طولانی مدتی داشت، به عنوان برگ برنده کن ۲۰۲۳ رونمایی می‌شود.

ویترین متنوع کن ۲۰۲۳؛ از مارتین اسکورسیزی تا ویم وندرس

اما در بخش مسابقه اصلی که با ۲۱ فیلم کامل شده است، مجموعه‌ای از پرافتخارترین کارگردانان زنده دنیا قرار است رقابت کنند و قابل توجه آن است که تعدادی از این فیلمسازان سابقه دریافت نخل طلا دارند؛ از نانی مورتی ایتالیایی که با «فردایی روشن‌تر» به بخش مسابقه بازگشته تا ویم وندرس خالق «پاریس تگزاس» که فیلم جدیدش «روزهای کامل» در رقابت حضور دارد.

کن لوچ بریتانیایی یکی از ۹ فیلمساز تاریخ جشنواره کن که دو جایزه نخل طلا برده است، امسال با فیلم «بلوط پیر» در کن حاضر است و نوری بلگه جیلان فیلمساز سرشناس اهل ترکیه با «درباره علف‌های خشک» که یک بار دیگر داستانش در فضایی روستایی در منطقه آناتولی می‌گذرد، امیدوار است دومین نخل طلا را به خانه ببرد.

هیروکازو کوردا فیلمساز ژاپنی دیگر برنده نخل طلا است که امسال با فیلم «هیولا» در بخش مسابقه شرکت می‌کند. او که فیلم قبلی‌اش «حقیقت» را در فرانسه با بازی ژولیت بینوش و کاترین دنوو ساخته بود،‌ بار دیگر سراغ داستان و فضای کشور خودش رفته است.

اما آکی کوریسماکی فیلمساز صاحب سبک فنلاندی دیگر چهره محبوب جشنواره کن است که این بار با فیلم «برگ‌های خزان» بازگشته است و وس اندرسون کارگردان آمریکایی که در سال‌های اخیر طرفداران بسیاری حتی در ایران به دست آورده است، با فیلم «شهر سیارک» در کنار سایر بزرگان سینما حضور دارد.

سینمای آمریکا نماینده سرشناس دیگری هم در رقابت جشنواره کن هفتاد و ششم دارد؛‌ تاد هینس که قبلا با فیلم «کارول» تجربه شرکت در جشنواره کن را داشته است، امسال با فیلم «مِی دسامبر» دو ستاره مشهور هالیوود یعنی جولین مور و ناتالی پورتمن را به فرانسه می‌آورد.

حضور آثار آمریکایی محدود به ساخته‌های هنری نیست و جدیدترین قسمت مجموعه فیلم‌های «ایندیانا جونز» با بازی هریسون فورد امسال در قالب نمایش ویژه در جشنواره کن رونمایی خواهد شد؛ فیلمی که بر خلاف قسمت‌های قبلی استیون اسپیلبرگ کارگردانش نیست و جیمز منگولد آن را ساخته و قرار است آخرین حضور فورد در قالب ماجراجوی خونسرد و ماهر محبوب چند نسل باشد. سال گذشته هم قسمت جدید فیلم «تاپ گان» به همین شکل و با حضور تام کروز در همین جشنواره به نمایش درآمد تا فرش قرمز کن توجه بیشتری جلب کند.

این رویکرد ستاره محور جشنواره کن که گاهی از آن انتقاد هم می‌شود، قرار است با فیلم‌هایی از کارگردانان مستعد کمتر شناخته شده تعدیل شود. به‌خصوص حضور راماتا تولای سی فیلمساز سنگالی-فرانسوی با اولین فیلم بلندش در بخش مسابقه جشنواره کن قابل توجه است.

از سوی دیگر برگزار کنندگان این رویداد امسال آثار هفت فیلمساز زن را برای بخش مسابقه پذیرفته‌اند تا از زیر بار انتقادها از میدان ندادن به زنان رها شوند. به این ترتیب یک سوم کارگردانانی که برای نخل طلا در کن ۲۰۲۳ رقابت می‌کنند، زن‌اند. هرچند منتقدان رویه جشنواره کن، امسال هم جشنواره برلین را به رخ کشیدند که سهم برابری برای کارگردانان زن و مرد در بخش رقابتی اصلی در نظر گرفته بود.

از سوی دیگر، تیری فرمو مدیر هنری جشنواره کن و مشاورانش با انتخاب فیلم «جان دوباری» با بازی جانی دپ به عنوان فیلم افتتاحیه این دوره با انتقاد فعالان حقوق زنان مواجه شدند. هرچند که جنجال‌های زندگی خصوصی جانی دپ و همسر سابقش امبر هرد ظاهرا به نقطه‌ای رسید که ستاره پولساز سابق هالیوود را می‌تواند بار دیگر در معرض توجه رویدادهای سینمایی قرار دهد و انتخاب فیلمی با بازی او برای افتتاحیه جشنواره کن نوعی دلجویی از او به شمار می‌رود.

غیبت معنادار ایرانی‌ها در بخش مسابقه اصلی

دوره قبل جشنواره کن برای ایرانی‌ها بسیار خبرساز بود. دو فیلم از کارگردانان ایرانی در بخش مسابقه اصلی حاضر بودند؛ «عنکبوت مقدس» ساخته علی عباسی که خارج از ایران درباره قتل‌های زنجیره‌ای سعید حنایی در مشهد ساخته شده بود و «برادران لیلا» به کارگردانی سعید روستایی که بدون مجوز نمایش دولتی به کن رفت و در نهایت در ایران توقیف شد.

امسال نخستین دوره کن بعد از جنبش اعتراضی ۱۴۰۱ ایران بود و این سوال مطرح بود که رویکرد برگزار کنندگان جشنواره کن چیست؟ آيا مانند جشنواره برلین به شکل رسمی حضور فیلم‌ها و افراد حکومتی از ایران را ممنوع می‌کند و فضایی در اختیار فیلم‌های مستقل یا آثار کارگردانان در تبعید ایرانی می‌گذارد یا بدون توجه به تحولات درون ایران، رویه سابق را ادامه می‌دهد؟

ظاهرا تیری فرمو و همکارانش راه سومی انتخاب کردند. آنها موضع‌گیری علنی درباره نسبت خود با نهادهای سینمایی حکومتی ایران نداشتند و از سوی دیگر فیلمی ساخته شده در ساختار حکومتی یا فضای زیرزمینی ایران را برای رقابت اصلی انتخاب نکردند. تنها نماینده ایران در برنامه رسمی کن، به بخش «نوعی نگاه» راه یافته که بعد از بخش مسابقه، معتبرترین رقابت این جشنواره است و هیات داوری جداگانه دارد.

«آیه‌های زمینی» به کارگردانی علی عسگری و علیرضا خاتمی در حالی در بخش «نوعی نگاه» به نمایش درمی‌آيد که سازندگانش پیش از این در جشنواره ونیز تجربه حضور داشته‌اند و این فیلم را در مدت کوتاهی به شکل مستقل و با بدوجه اندک تولید کرده‌اند. اطلاعات زیادی درباره این فیلم منتشر نشده، اما ظاهرا برداشتی اجتماعی از ایران امروز است که می‌تواند در جشنواره کن امسال جلب نظر کند.

باید به یاد داشت که «نوعی نگاه» پیش از این با اهدای جایزه بهترین فیلم به محمد رسول‌اف یکی از مهم‌ترین عوامل شناخته شدن نام این فیلمساز مستقل و معترض ایرانی شد و می‌تواند امسال هم نقش مشابهی در معرفی دو فیلمساز جوان ایرانی به منتقدان و سینمادوستان سراسر جهان داشته باشد.

نکته مهم دیگر، غیبت نهادهای حکومتی ایران در بازار فیلم کن امسال است که خبر آن در رسانه‌های رسمی داخل ایران منتشر شد. اما موسسات و پخش کننده‌های خصوصی داخل ایران و نهادهای سینمایی تشکیل شده از سینماگران منتقد جمهوری اسلامی که بعد از جنبش اعتراضی سال گذشته شکل گرفتند، امسال در بازار فیلم حاضر خواهند بود.

به این ترتیب نظام رسمی و حکومتی سینمای ایران بعد از غیبت کامل در جشنواره برلین بر اساس تصمیم برگزار کنندگان آن رویداد، حالا در دیگر جشنواره مهم اروپایی هم غایب خواهد بود و این می‌تواند به معنای بایکوت شدن تدریجی جمهوری اسلامی در معتبرترین رویدادهای سینمایی جهان باشد؛ یکی از نتایج مهم جنبش «زن، زندگی، آزادی» در حوزه فرهنگ، هنر و رسانه.