مروری بر کتاب «خرگوش‌ها و مار‌های بوآ» | مزرعه حیوانات روسی


- کتاب «خرگوش‌ها و مار‌های بوآ» به قلم فاضل اسکندر از زبان حیوانات نوشته شده است و به‌نوعی یک داستان تمثیلی است و تشبیهات ساده و زبان ساده‌ای دارد و می‌توان گفت شبیه مزرعه حیوانات جرج‌اورول است. شخصیت‌های کتاب همگی حیوانات جنگل هستند، ولی در عین حال می‌توان داستان این کتاب را به جامعه انسانی تعمیم داد البته داستان این کتاب کودکانه نیست و سبک کتاب به زبان ساده نوشته شده است و ظاهرا شبیه داستانی برای کودکان است که خیلی راحت خوانده می‌شود و تشبیهات و زبان ساده‌ای دارد.

فاضل اسکندر، ۶ مارس سال ۱۹۲۹ از یک پدر و مادر ایرانی در سوخومی، مرکز آبخازیا به دنیا آمد. او پس از سپری کردن دوران دبستان و دبیرستان در آبخازی به انستیتوی کتابداری مسکو رفت، اما در سال ۱۹۵۱ پس از تغییر رشته، تحصیلات خود را در انستیتوی ادبیات ماکسیم گورکی به پایان رساند.



این نویسنده ایرانی‌تبار یکی از فعالان بنام عرصه طنز در روسیه است که فعالیت مطبوعاتی خود را در این زمینه از سال ۱۹۴۵ آغاز کرد. اسکندر پس از انتشار نخستین مجموعه شعرش در سال ۱۹۵۲ به نگارش داستان‌های کوتاه و رمان نیز روی آورد. اسکندر جوایز دولتی متعددی را به دست آورده است، ازجمله این جوایز می‌توان به مدال کمک به جنگ میهنی، جایزه دولتی اتحاد جماهیر شوروی و ده‌ها جایزه دیگر اشاره کرد. او بیشتر عمر خود را در مسکو گذارند، هر چند بسیاری از آثارش درباره محل تولدش، قفقاز بود. آثار او که عمدتا به زبان روسی نوشته شده بود برای نخستین‌بار در سال ۱۹۸۳ به انگلیسی ترجمه شد. پس از آن بود که آثارش با ویلیام فاکنر و مارک تواین مقایسه شد.

او در دوره اصلاحات میخائیل گورباچف در اواخر دهه ۱۹۸۰، مدتی کوتاه به عضویت کنگره نمایندگان خلق درآمد. اسکندر پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کمتر نوشت و کمتر درباره سیاست اظهار نظر کرد. طنز‌های انتقادی او در دوره حکومت شوروی با شکستن تابو‌های سیاسی حکومت کمونیستی، او را به شهرت رساند. او تاکنون اشعار، داستان کوتاه و بلند، رمان و فیلم‌نامه‌های بسیاری منتشر کرده که «پیرمرد و پیرزن»، «مهمان ناخوانده»، «آدم‌ها و کرم ابریشم»، «چراغ قرمز»، «نگاه» و «زنی با شمعی در دست و سری افکنده» از مهم‌ترین آثار او هستند.

فاضل اسکندر سال ۲۰۱۲ از سوی اتحادیه نویسندگان مسکو به عنوان نامزد نهایی این کشور برای معرفی به آکادمی نوبل در سوئد برای رقابت در بخش ادبی معرفی شده بود. اسکندر در مرداد ۱۳۹۵ در روسیه درگذشت. پوتین در پیام تسلیت خود که ساعتی پس از انتشار خبر فوت فاضل اسکندر صادر کرد، از نویسنده ایرانی‌تبار روسیه به عنوان خالق آثار ماندگار ادبی و فرهنگی یاد کرد. در اهمیت و تأثیر آثار این نویسنده همین بس که بخش‌هایی از نوشته‌هایش از ساحت داستان وارد فرهنگ شفاهی مردم روسیه شده و حکم ضرب‌المثل در میان آن‌ها را پیدا کرده است. مانند «من در واژه پیروزی همهمه شکوهمندِ مشتی احمق را می‌شنوم.» یا «هنگامی که هم‌جهت با پادشاه شنا می‌کنید، می‌توانید از پادشاه سبقت هم بگیرید.»

آبتین گلکار، مترجم «خرگوش‌ها و مار‌های بوآ» درباره این کتاب گفته است: رمان تمثیلی «خرگوش‌ها و مار‌های بوآ» از مشهورترین آثار این نویسنده است. نثر و روایت ساده و گذشتن ماجرا در سرزمین حیوانات ظاهر اثر را به حکایات اخلاقی شبیه می‌کند، ولی قضیه فراتر از این حرف‌هاست و بیهوده نیست که پژوهشگران این اثر را با مزرعه حیوانات جرج اورول مقایسه کرده اند. فاضل اسکندر در این کتاب با استفاده از تمثیل خرگوش‌ها و ماربوآ دو جامعه متفاوت و البته متخاصم را ترسیم کرده و روابط درونی هر کدام از این جوامع را به تصویر می‌کشد.

او در این کتاب نشان می‌دهد که حاکمان هر یک از این جوامع چگونه سعی می‌کنند تا قدرت خود را حفظ کنند و از طرفی مردم چه واکنشی به حاکمان دارند. اسکندر در این کتاب گروه‌های مختلف جامعه مانند مردم عادی، روشنفکران و حاکمان را ترسیم کرده و سعی می‌کند تا ویژگی‌ها و نقاط مثبت و منفی هر کدام را نشان دهد.

نویسنده در کتاب «خرگوش‌ها و مار‌های بوآ» به روشنی طرف‌دار این نظر است که نمی‌توان فقط حاکمان را عامل مشکلات‌ها معرفی کرد بلکه ضعف‌های شخصیتی ریشه دوانده در جامعه، از قبیل تن‌پروری، سودجویی، فریب‌کاری، خودخواهی، گرایش به ریاکاری و…نیز در بیشتر موارد نقش مهمی در مشکلات جامعه دارند. همچنین این کتاب نظم حاکم بر جوامع بشری و بیم و نگرانی‌هایی که درباره شکستن این نظم وجود دارد را نشان می‌دهد. نویسنده بیان می‌کند که چگونه سعی می‌شود، نظم اجتماعی پابرجا بماند و همچنین تبعات فروپاشی نظم‌هایی را که جامعه به آن عادت کرده است را نیز نشان می‌دهد. درنهایت این مسئله را باید در نظر گرفت که مهم‌ترین هدف نویسنده در این کتاب نقد جامعه روسیه در دهه‌های گذشته است. براین اساس این کتاب را می‌توان نوعی آسیب‌شناسی جامعه روسیه دانست.

کتاب «خرگوش‌ها و مار‌های بوآ» در ۲۲۴ صفحه با قیمت ۱۸ هزار تومان توسط نشر افق منتشر شده است.

محسن موسوی زاده | شهرآرانیوز

مروری بر کتاب «خرگوش‌ها و مار‌های بوآ» | مزرعه حیوانات روسی