نوشتۀ شهلا رستمی


فیلم سنگ صبور دومین فیلم داستانی عتیق رحیمی و دومین فیلمی که از کتاب خود او به همین نام برگرفته شده، به روی پرده سینماها آمد. فیلمی کوبنده و تحلیل گر در مورد شرایط زنان در یک جامعه مرد سالار و جنگ زده. جامعه ای که جنگ و فقز ناشی از آن تنها مسئولان این شرایط نیستند.

اولین فیلم او برگفته بود از کتاب خاکستر وخاک و کتاب سنگ صبور هم برای نویسنده اش جایزه بسیار ادبی معتبر "گنکور" را در سال ۲۰۰۸ به ارمغان آورد.

 در سنگ صبور، یک درام انسانی با پس زمینه جنگ، با ریتمی کند، در فضاهای بسته و با استفاده از پلان سکانس های بلند و نماهای نزدیک رخ می دهد. درامی که از دوجنبه سیاسی-اجتماعی در جامعه ای جنگ زده و معضلات روانشناختی برخوردار است.

در این فیلم کم خرج، که سناریوی آن را عتیق رحیمی همراه با "ژان کلود کریر"، سناریست و نویسنده بنام فرانسوی نوشته اند،  گلشیفته فراهانی و حمید رضا جاودان در نقش زن وشوهری ظاهر می شوند که شوهر، جنگجوئی که مانندش در جامعه افغانستان بسیار دیده می شد و می شود، به دنبال برخورد یک گلوله به گردنش، در کما فرو رفته وهمسراو، که با بی پولی روبروست و در عین حال می بایست از دو دختر کوچک خود نگهداری کند، برای امرار معاش ناچیزی گاه تن به خود فروشی می دهد. اما در حالی که به شوهر بیهوشش می رسد،  کم کم با او از درد درون و همه مسائلی که بروی تحمیل شده و آزارش داده صحبت می کند.در آنجاست که بیننده نیز در این درد ودل نجوا وار در گیر می شود. و باز هم در آنجاست که "فریاد ها ونجواهای" "برگمن" را به یاد می آورد.  سرانجام این روانکاویه بدون روانکاو و تخت روانکاوی هر دو شخصیت را، که قربانی و اسیر کوته فکری های اجتماعی هستند رها می کند.

به همین دلیل شخصیت زن، که نامی هم ندارد و در آن جامعه چندان فرقی هم نمی کند که نامی داشته باشد یا نه چون به گفته خود گوشتی بیش نیست، در پایان می گوید:"من ازاد شدم. حالا من یک پیامبر هستم."

در این فیلم، که می توان آن را مانیفیستی در دفاع از حقوق و یا موجودیت زن دانست، عتیق رحیمی به بسیاری از معضلات عمده جامعه جنگ زده افغانستان با مهارت بسیار تلنگر می زند. تلنگر هائی که شاید تماشاگر خارجی نتواند معنایشان را بفهمد اما از چشم کسانی که در جوامع کور ذهن و پرتنش زندگی می کنند یا با آنها آشنائی دارند، دور نمی ماند و همچون تلنگر در فضائی خالی طنین بسیاری می یابد و آزار دهنده می شود. از جمله آنها مسئله بی قانونی، ناا منی، روسپیگری، سوء استفاده جنسی طالبان از کودکان و نوجوانان و آزار آنهاست.

در گفتگو با عتیق رحیمی به او گفتم به باور من در این فیلم بیش از معضل جنگ، مسئله زنانی مطرح می شود که ناچار به سکوت هستند و در برابر آنها مردانی قرار دارند، که همچون یک فرد دراغما، در جهل و نادانی به سر می برند. در واقع خاموشی آنها زائیده نادانی و کور ذهنی است. واز او پرسیدم آیا این برداشت من درست است ؟

عتیق رحیمی می گوید: این کاملأ درست است چرا که این مرد نمادی است از فلج فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و حتا مذهبی مردم. از این رو نخستین قربانیان آن زنان و کودکان هستند.